Ludwik M. Pac i jego Dowspuda
Gen. Ludwik Michał hrabia Pac urodził się 19 maja 1778 r. w Strasburgu. Był synem Michała i Ludwiki z Tyzenhauzów. Pacowie pieczętowali się herbem Gozdawa przedstawiającym białą lilię przepasaną złotym pierścieniem w czerwonym polu. Olbrzymie dobra odziedziczył Ludwik Michał Pac w 1797 r. po swoim dalekim krewnym gen. Józefie Pacu. Niespodziewanie dzięki spadkowi zaledwie dziewiętnastoletni wówczas Ludwik Michał stał się prawdziwym magnatem. Łącznie na jego własność przeszły 3 miasteczka, ok. 20 folwarków, kilkadziesiąt wsi, sumy w gotowiźnie przekraczające 4 mln złotych. Dodatkowo archiwalia oraz zbiory sztuki gromadzone przez kolejne pokolenia rodu Paców. Na skutek rozbiorów Polski rozległe dobra Paca zostały rozdzielone między dwa zabory. W zaborze pruskim leżały klucze Dowspuda, Raczki i Mazurki. Lata 1807-1814 to okres wojskowej działalności Paca u boku Napoleona (był adiutantem Cesarza). W wielkiej armii awansował na stopień generała dywizji. Otrzymał liczne ordery, w tym Legii Honorowej i Virtuti Militari.
Po powrocie do kraju w 1815 r. Ludwik Michał rozpoczął intensywne działania związane z rozwojem gospodarczym i społecznym dóbr dowspudzkich. Obok niemieckich, angielskich i szkockich rolników, sprowadził do Dowspudy także rzemieślników różnych specjalności. Z ich pomocą uruchomił w 1816 r. wytwórnię maszyn i urządzeń rolniczych trzecią na ziemiach polskich. Zaraz po powrocie do kraju Ludwik Michał Paca zaczął starania o rękę Anny Sapieżanki. Jak się wkrótce okazało nie były to łatwe zabiegi, zwłaszcza gdy na drodze do ręki wybranki pojawił się konkurent i to nie byle jaki, bo sam książę Adam Jerzy Czartoryski. Ostatecznie Sapieżanka wybrała księcia, Pac poczuł się urażony odmową i wyzwał rywala na pojedynek. Wtedy to cała sprawa nabrała towarzyskiego rozgłosu. Między konkurentami doszło do co najmniej dwóch pojedynków, których wyniki znamy. Pojawiają się jednak informacje, że Czartoryski z Pacem stawali naprzeciw siebie aż pięć razy. Romantyczna istota sporu sprawiła, że Paca nazwano „Otellem”. Pierwsze spotkanie skończyło się prawdopodobnie zranieniem Paca, który oświadczył, że jak tylko wyzdrowieje, zamierza stanąć ponownie do pojedynku. Sprawa stała się na tyle głośna, że sam car Aleksander I wydał zakaz kolejnego pojedynku. Podczas ostatniego pojedynku, który odbył się co ciekawe po zawarciu małżeństw przez obu konkurentów, ranny został książę Czartoryski. Ostatecznie 27 listopada 1817 r. hrabia ożenił się z Karoliną Małachowską. Ludwik Michał hrabia Pac był senatorem Królestwa Polskiego, a także wiceprezesem Towarzystwa Rolniczego w Warszawie. Hrabia Pac bez wątpienia wielbicielem sztuki. Poświęcił wiele trudu i pieniędzy na zakup dzieł sztuki. Nie ograniczał się jednak tylko do pasji kolekcjonowania, był też hojnym mecenasem. Na osobiste zamówienie Paca tworzyło międzynarodowe grono artystów: Włosi, Francuzi i Polacy.
Gen. Ludwik Michał Pac wziął czyn
ny udział w powstaniu listopadowym (pod nieobecność gen. J. Chłopickiego przyjął naczelne dowództwo), za co jego dobra zostały skonfiskowane przez władze carskie. Pac zmarł na emigracji, 31 sierpnia 1835 r. w Smyrnie (obecnie Izmir) w Turcji, pochowany został na dziedzińcu klasztoru św. Polikarpa.
Budowę okazałego pałacu w Dowspudzie rozpoczął gen. Ludwik M. Pac w 1820 r. po powrocie z Włoch. Wiązało się to z decyzją o przeniesieniu do Dowspudy siedziby rodowej. W latach 1814-1815 Pac przebywał w Anglii, tam też prawdopodobnie narodził się pomysł budowy w Dowspudzie neogotyckiego pałacu, nawiązującego do ówczesnych rezydencji rodowych angielskich lordów. Dowspudzka posiadłość miała być zatem rezydencją wiejską, ale też swego rodzaju pomnikiem chluby oręża polskiego i znamienitości oraz poświęcania dla ojczyzny rodu Paców. Budowę pałacu rozpoczęto według planów i pod kierownictwem włoskiego architekta Piotra Bosio, ale od 1822 r. prowadził ją już sprowadzony specjalnie przez Paca z Włoch Henryk Marconi. Pałac w Dowspudzie zbudowany był z cegły, na planie odwróconej litery T. Elewację korpusu głównego zdobiły rzeźbione postacie czterech królów i ośmiu hetmanów. Reprezentacyjną część pałacu dowspudzkiego stanowiły pomieszczenia usytuowane na parterze zarówno w korpusie, jak i pawilonie. Mieściły się tam w zachodniej części korpusu biblioteka wojskowa i zbrojownia, we wschodniej zaś oranżeria i sala koryncka. Centralną część pawilonu stanowiła wysoka na dwie kondygnacje kaplica, za nią była galeria obrazów, w zachodnim skrzydle znajdowały się biblioteka, sypialnia reprezentacyjna oraz łazienka, we wschodnim natomiast sala bilardowa i jadalnia. Wszystkie pomieszczenia były bardzo bogato zdobione freskami, obrazami, rzeźbami, sztukateriami oraz militariami. Nie mogło w tak wystawnych wnętrzach zbraknąć kominka z kararyjskiego marmuru oraz fantazyjnej fontanny. Okna upiększały witraże. Na piętrze pałacu znajdowały się pokoje mieszkalne i gościnne. W dwukondygnacyjnych piwnicach na ich górnym poziomie mieściły się łazienki nazywane termami, również one były strojnie zdobione arabeskami i malowidłami o tematyce przyrodniczej. Przed fasadę korpusu głównego wysunięty był ocalały do dziś portyk, pełniący funkcję podjazdu. 
Pałac Paca w Dowspudzie otaczał piękny kilkunastohektarowy park, którego twórcą był Anglik John Heiton. Założenie uległo częściowemu zniszczeniu podczas działań wojennych 1830-31, później stopniowo degradowało się.
Do czasów dzisiejszych przetrwał w Dowspudzie budynek kordegardy usytuowany przy bramie wjazdowej prowadzącej do pałacu. W budynku zgodnie z jego przeznaczeniem i umiejscowieniem przebywała straż pałacowa. Dziś w tym pięknie odrestaurowanym budynku znajduje się Centrum Obsługi Turysty, które oferuje gościom pokoje noclegowe oraz organizację przyjęć okolicznościowych.
Opracował: Marek Sidor